Η κοινωνική χρήση της γλώσσας (Πραγματολογία)

Τι σημαίνει κοινωνική χρήση της γλώσσας;

Έχετε καλέσει στο σπίτι σας για φαγητό φίλους, συναδέλφους. Όλα τα έχετε ρυθμίσει όπως πρέπει και όλα φαίνονται να λειτουργούν όπως τα θέλετε. Το παιδί σας βλέπει έναν από τους καλεσμένους να παίρνει ένα γλυκό στα χέρια του και του λέει: “θα παχύνεις κι άλλο!”
Είναι από τις στιγμές που κοκκινίζετε, ντρέπεστε , που εύχεστε να υπήρχε αυτό το κουμπάκι το delete να διαγράψετε από τα αυτιά όλων ότι ακούστηκε. Όμως δεν υπάρχει!
Θυμώνετε γιατί θεωρείτε ότι όλοι θα σκέφτονται τι αγωγή έχετε δώσει στο παιδί σας, ή ότι μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι δικό σας σχόλιο που μετέφερε απλά το παιδί. Το μόνο βέβαιο είναι ότι το παιδί δεν θα ήθελε να κάνει κακό. Σίγουρα δεν πέρασε ποτέ από το μυαλό σας ότι μπορεί το παιδί να μην γνωρίζει πως να χειριστεί τις κατάλληλες λέξεις στις αντίστοιχες κοινωνικές περιστάσεις, δηλαδή την κοινωνική χρήση της γλώσσας .
Αλλά και εμείς ως ενήλικες μπορούμε να έχουμε έναν ξεκάθαρο λόγο, με πολύπλοκες προτάσεις, σωστή γραμματική, αλλά ακόμα και έτσι να έχουμε πρόβλημα στην επικοινωνία. Γιατί ;…πολύ απλά δεν γνωρίζουμε τους κανόνες της κοινωνικής χρήσης της γλώσσας, την πραγματολογία.

Πώς εννοούμε περισσότερα από αυτά που λέμε; Πώς ως συνομιλητές, αντιλαμβανόμαστε αυτά που υπονοούνται; Ποιες είναι οι ερμηνείες που προκύπτουν όταν παραβιάζονται τα αξιώματα της συνομιλίας;

 

Ποια είναι τα Αξιώματα Συνομιλίας;

Κάθε παράβαση από τα ακόλουθα αξιώματα συνομιλίας κατά Grice οδηγούν σε επικοινωνιακά ολισθήματα, παρεξηγήσεις, παρερμηνείες :

• Ποσότητας (maxim of quantity):  Πείτε ούτε περισσότερα ούτε λιγότερα από όσα απαιτεί το θέμα.
• Συνάφειας (maxim of relation): Να είστε συναφείς με το θέμα της συνομιλίας
• Τρόπου (maxim of manner): Να είστε σύντομοι και μεθοδικοί, αποφεύγοντας την αμφισημία και την ασάφεια.
• Ποιότητας (maxim of quality): Μην ψεύδεστε. Μην ισχυρίζεστε πράγματα που δεν μπορείτε να τα υποστηρίξετε.

Συνοψίζοντας τα παραπάνω η Πραγματολογία καταλήγει σε τρεις βασικούς επικοινωνιακούς κανόνες , οι οποίοι καθορίζουν πως :

Χρησιμοποιούμε την γλώσσα με διαφορετικούς σκοπούς:

• χαιρετισμό 
• πληροφόρηση
• αίτηση, απαίτηση
• υπόσχεση
• ζήτηση

Αλλάζουμε την γλώσσα σύμφωνα με τις επικοινωνιακές ανάγκες και τον δέκτη

• μιλάμε διαφορετικά σε ένα παιδί από ότι έναν ενήλικα
•  δίνουμε πρόσθετες πληροφορίες στον δέκτη αν το θέμα του είναι άγνωστο, για να είναι πιο οικείο
• μιλάμε διαφορετικά μπροστά σε ένα ακροατήριο, στη δουλειά από το σπίτι ή τους φίλους μας

Ακολουθούμε κανόνες για τις συζητήσεις μας, την αφήγηση

• μιλάμε με την σειρά μας σε μια συζήτηση
• εισάγουμε το θέμα συζήτησης
• παραμένουμε στο θέμα συζήτησης
• επαναδιατυπώνουμε κάτι που δεν έγινε κατανοητό
• χρησιμοποιούμε λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία (ομιλία, στάση σώματος, κινήσεις χεριών κα)
• διατηρούμε την σωστή απόσταση από τον συνομιλητή μας
• ξέρουμε να χρησιμοποιήσουμε σωστά τις εκφράσεις του προσώπου και την βλεμματική επαφή

Οι κανόνες μπορεί να διαφέρουν διαπολιτισμικά αλλά θα πρέπει να είναι σαφείς ανάμεσα στα άτομα που προσπαθούν να επικοινωνήσουν.

Ένα άτομο (ενήλικας ή παιδί) με πρόβλημα στην πραγματολογία του:

•  λέει ακατάλληλα ή άσχετα πράγματα κατά τη διάρκεια των συνομιλιών
•  λέει ιστορίες με αποδιοργανωμένο τρόπο
• έχει μικρή ποικιλία στη χρήση της γλώσσας

Δεν είναι ασυνήθιστο τα παιδιά να έχουν προβλήματα επικοινωνίας σε κάποιες περιπτώσεις. Ωστόσο, εάν τα προβλήματα στην χρήση της κοινωνικής γλώσσας συμβαίνουν συχνά και φαίνονται ακατάλληλα για την ηλικία του παιδιού, ίσως υπάρχει πραγματολογική διαταραχή.